काशीतील रहस्यमय परंपरेमागचा आध्यात्मिक अर्थ
काशी: म्हणजेच वाराणसी, ही मोक्षनगरी म्हणून ओळखली जाते. गंगेच्या काठावर वसलेला मणिकर्णिका घाट हा जगातील सर्वात प्राचीन आणि सतत जळत राहणारा महाश्मशान मानला जातो. राजा हरिश्चंद्राच्या काळापासून आजतागायत येथे चितांची अग्नि कधीही विझलेली नाही, अशी श्रद्धा आहे. अलीकडच्या काळात मणिकर्णिका घाटावरील एका अनोख्या परंपरेमुळे सोशल मीडियावर मोठी चर्चा सुरू झाली आहे. दाहसंस्कारानंतर चितेच्या राखेवर ‘९४’ हा अंक का लिहिला जातो, यामागचे रहस्य अनेकांना कुतूहलाचे वाटत आहे.
स्थानिक मान्यतेनुसार, मणिकर्णिका घाटावर एखाद्या व्यक्तीचा दाहसंस्कार पूर्ण झाल्यानंतर आणि चिता शांत झाल्यावर, राख गंगेत विसर्जित करण्यापूर्वी अनेकदा पुजारी किंवा स्थानिक लोक राखेवर ‘९४’ हा अंक लिहितात. घाट परिसरात राहणाऱ्यांसाठी ही एक सामान्य गोष्ट असली, तरी बाहेरून आलेल्या लोकांना ती गूढ आणि रहस्यमय वाटते.
काशीतील विद्वान आणि स्थानिक लोक सांगतात की, या परंपरेची मुळे भगवद्गीता आणि प्राचीन हिंदू तत्त्वज्ञानात आहेत. मान्यतेनुसार, मृत्यूनंतर मनुष्याचे मन पाच इंद्रियांना सोबत घेऊन प्रवास करते. पाच इंद्रिये आणि मन मिळून ही संख्या सहा होते. हिंदू दर्शनात मानवी जीवन हे शंभर कर्मांचे फल मानले जाते. त्यापैकी ९४ कर्मांवर मनुष्याचे पूर्ण नियंत्रण असते. यात त्याचे नैतिक, सामाजिक, धार्मिक आणि व्यवहारिक आचरण येते, जे त्याच्या जीवनाची दिशा ठरवते.
उरलेली सहा कर्मे, म्हणजे जीवन, मृत्यू, यश, अपयश, लाभ आणि हानी, ही पूर्णपणे ईश्वराच्या इच्छेवर अवलंबून मानली जातात. मनुष्य कितीही प्रयत्न केला, तरी या सहा गोष्टींवर त्याचे नियंत्रण नसते, अशी श्रद्धा आहे. दाहसंस्काराच्या वेळी चितेची अग्नि ही मनुष्याच्या नियंत्रणातील ९४ कर्मांचे प्रतीकात्मक रूपाने विसर्जन करते, असे मानले जाते. म्हणूनच चितेच्या राखेवर ‘९४’ लिहिले जाते, जे या जन्मातील सांसारिक बंधनांपासून मुक्तीचे चिन्ह समजले जाते.
काही विद्वान ‘९४’ या अंकाला मोक्षाचे प्रतीक मानतात. अंतिम संस्कारावेळी जेव्हा पाण्याने भरलेली मडकी फोडली जाते, तेव्हा तो मृतकाचे या जगाशी असलेले नाते तुटल्याचा संकेत असतो. काशीतील लोक या परंपरेकडे मृत आत्म्यास दिलेला एक शांत संदेश म्हणून पाहतात – या जन्मात जे काही तुझ्या हातात होते, ते तू पूर्ण केलेस; आता उरलेले सर्व ईश्वरावर सोपव.
भगवद्गीतेसारख्या ग्रंथांमध्ये मृत्यूनंतर मन आणि इंद्रियांच्या प्रवासाचा उल्लेख आढळतो. त्यामुळे मणिकर्णिका घाटावरील ही परंपरा केवळ अंधश्रद्धा नसून, खोल आध्यात्मिक तत्त्वज्ञानाशी जोडलेली असल्याचे मानले जाते. याच कारणामुळे काशी आणि मणिकर्णिका घाट आजही मोक्ष, मुक्ती आणि अंतिम सत्याचे प्रतीक मानले जातात.
-------------